Ebu Hureyre radıyallahu anh Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellemin şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir:
Kişi arkadaşının dini üzerinedir. Sizden her biriniz kiminle arkadaşlık yaptığına baksın.
Kişinin arkadaşındaki ahlâk, güzellik ve iyiliklerden ne varsa ona benzer şeyler, kendisinde de var demektir.
Peki iyi insan kimdir? Allah (cc) iyi insanları şöyle tarif ediyor:
Onlar, Allah´a ve ahiret gününe inanırlar; iyiliği emreder, kötülükten men ederler; hayırlı işlere koşuşurlar. İşte bunlar iyi insanlardandır.
(Âl-i İmrân 3)
Arkadaşı kötü biriyse onda bulunan kötü davranış, ahlâksızlık, yalancılık, boş işler, aşırılıklar da farkında olsa da olmasa da kendisinde de mevcuttur. Çünkü zıtlar uzun müddet bir arada bulunamaz.
Su ateşe dökülünce ya ateş söner ya da su buharlaşarak su olmaktan çıkar. Zıt karakterler ya ayrılırlar veya biri diğerini hazmeder.
Zıt olmayanlar ise uyum içindedirler ve birbirine destek olurlar.
Sende iyi vasıflar olsa bile uyum kanunu gereğince zamanla iyi vasıfların körlenir ve arkadaşının kötü huyları sana da sirayet eder ve ona benzersin hatta bu benzemenin hiçbir şekilde de farkına varmazsın. Çünkü bu benzeme birden gerçekleşmez. Değişimin farkına varıldığında iş işten geçmiş olur.
«Rasûlüm! Alabildiğine yemin eden, aşağılık, daima kusur arayıp kınayan, durmadan lâf götürüp getiren, iyiliği hep engelleyen, mütecaviz, günaha dadanmış, kaba ve haşin, bütün bunlardan sonra bir de soysuzlukla damgalanmış kimselerden hiçbirine mal ve oğulları vardır diye sakın ilgi duyma» (Kalem: 10-14)
İlim ehli arkadaşla ilgili kıstası şu şekilde belirlemiştir:
Ahirette beraber olmak istemediğin adamla dünyada da beraber olma.
Ne güzel bir değerlendirme şekli, cennetlik halleri çok olan kişi ne güzel dosttur. Cehennemlik işleri çok olan kişi ne kötü bir insandır.
Ehl-i hikmetten bir zat da şöyle der:
«Bayağı insanların mahallesinde oturma. Ayak takımı ile düşüp kalkma. Havaî kişiler arasında gezme. Edepsizlerle sohbet etme. Büyük insanların bulunduğu yere taşın. Onlarla sohbet et. Aklı başında irfan sahipleri ile konuş. Çünkü büyükler arasında olanlara düşman yaklaşamaz. İrfan sahipleri ile sohbette olana kötülük gelmez.»
Erkek olsun, kadın olsun, her kim de mümin olarak iyi işler yaparsa, işte onlar cennete girerler ve zerre kadar haksızlığa uğratılmazlar. (Nisa 124)
Hz. Ali (ra) :
«Hakkıyla kardeşlik edeceğin adam, her zaman sana sahip ve yâr olabilen ve senin iyiliğin için kendini zora sokan, zarûrete, darlığa yahut sıkıntıya düştüğün zaman yardımına koşandır» buyurur.
İmam Gazalî rahmetullahi aleyh, bir dost ve arkadaşta olması gereken vasıfları şöyle sıralar:
1- Akıllı olmalı.
2- İyi ahlâklı olmalı.
3- Sâlih olmalı.
4- Hâris, yani dünya mal ve makam düşkünü olmamalı.
5- Doğru sözlü olmalıdır.
